Хоһоон айар киһи истиҥ иэйиитин, нарын санаатын уран тылынан хоһуйан бар дьонугар тиэрдэр эбит буоллаҕына, ол хоһооннор нотаҕа тиһиллэн, ырыа буолан ылланан дьиэрэйэр буоллахтарына, хоһоонньут санаата ыраахха диэритин иһиллэр кыахтанар. Ыам ыйын 28 күнүгэр олохтоох култуура дьиэтигэр «Ырыа буолан көппүт хоһооннор» — кэрэ эйгэ киэһэтэ буолан ааста. Бу киэһэ Балыктаахпыт бөһүөлэгэр олорор, сорохтор билигин атын сиргэ олохсуйан олорор уонна олорон ааспыт, биһиги кэккэбитигэр суох айар куттаах дьоммут хоһоонноро ырыа буолан тахсыбыт историяларын сэргээн иһиттибит, үгүс саҥаны биллибит, ырыаларын көрдүбүт. Дьону-сэргэни умсугуппут ураты айымньылардаах, хомоҕой хоһооннордоох, абылаҥнаах ырыалардаах биир дойдулаахтарбыт кэрэ айымньыларын билиһиннэрэбит:
«Ырыа буолан көппүт хоһооннор» тэрээһин биллэн туран, биһиги нэһилиэкпит гимнэ буолбут «Балыктаах киэһэтэ» ырыа суруллубут историятын билиһиннэрииттэн саҕаланна. 1971 сыллаахха култуура эстафетатын бастакы түһүмэҕэр, зоналарынан кэнсиэргэ бэлэмнэнэр кэмнэригэр, саҥа үөрэҕин бүтэрэн музыка учууталынан ананан кэлбит эдэркээн кыыс, кэннэки биллиилээх мелодист, Саха Республикатын култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун, Доллу, Төҥүлү, Мэҥэ нэһилиэктэрин бочуоттаах олохтооҕо Галина Никитична Шахурдина уонна оччолорго тутууга үлэлиир эдэр ыччат уол Павел Габышев, күн бүгүн норуот маастара, сыана ветерана, «Мэҥэ Хаҥалас улууһун култууратын уонна духуобунай сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэлээх, нэһилиэкпит бочуоттаах олохтооҕо, биир киэһэ айан кэбиспит ырыалара уһун үйэлэнэн, сахабыт сирин олохтоохторо олус сөбүлээн күн бүгүнүгэр диэри уостан түһэрбэккэ ыллыы сылдьалларыттан биһиги, Балыктаахтар онон киэн туттабыт.
Павел Габышев тылыгар, Галина Шахурдина мелодиятыгар «Балыктаах киэһэтэ» ырыаны толордо Иван Прибылых, СР култууратын туйгуна.
Скрябин Василий Иванович Балыктаах сайдарын туһугар бары дьоҕурун, өйүн-билиитин биэрэн, түүнүн- күнүһүн түбүгүрэн үлэлээбит, сайдыылаах олох туһугар сыратын-сылбатын анаабыт Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, бэтэрээн ветеринар, уус-уран самодеятельность бэтэрээнэ Василий Иванович Скрябин «Балыктааҕым сайдаҕын» хоһоонугар, бэйэтэ мелодията айан култуура эстафетатыгар хас да төгүл лауреат буолбута диэн Лукерья Дмитриевна Кычкина ахтыытыгар суруйбут. Василий Иванович үлэҕэ килбиэнин иһин мэтээллэринэн уонна тыа хаһаайыстыбатыгар ыччат сүөһүнү сайыннарыы иһин Саха АССР Верховнай Советын Президиумун бочуотунай грамотанан наҕараадаламмыт. Кини үлэтин, түбүгүн быыһыгар «Ленинскэй знамя» хаһыакка общественнай корреспондент быһыытынан элбэх материаллары суруйан бэчээттэппит, аан дойдуга туох буоларын бэлиэтээһиннэри сылларынан суруйан хаалларбыт уонна хоһоон суруйуутунан дьарыктаммыт эбит.
Василий Скрябин тылыгар уонна мелодиятыгар «Балыктааҕым сайдаҕын» хайдах суруллубут историятын уонна ырыаны, кыыһа СР тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Маргарита Катакинова ыллыырын видеонан көрдүбүт, иһиттибит.
Кычкина Лукерья Дмитриевна Балыктаах бөһүөлэгэр кэргэн тахсан кэлиэҕиттэн иккис дойду оҥостон, манна үлэлээн, оҕо-уруу төрөтөн олорбута. Лукерья Дмитриевна өр сылларга Балыктаах кулуубугар уус-уран салайааччынан, директорынан айымньылаахтык үлэлээбитэ. ССРС культуратын туйгуна, РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ. Лукерья Дмитриевна 2001 сыллаахха күн сирин көрбүт «Ыра санаам ымыылара» кинигэтигэр хоһоонноро, пьесалара киирбиттэрэ уонна 3 хоһоонугар ырыалардаах. «Сибэкки ыһыаҕа», «Балыктаахпын таптыыбын» ырыаларыгар баянист, мелодист Иннокентий Цыпандин мелодиялаабыт. Лукерья Дмитриевна «Сибэкки ыһыаҕа» диэн ырыаны ыллыырын сөбүлүүрэ. «Кистии-саба кэтээмэ» диэн хоһоонугар Аркадий Степанович Михайлов мелодия айбыт, бары да өйдүүргүт буолуо, Аркадий Степанович бу ырыаны ыллыырын. Хомойуох иһин бу ырыалар үйэтитиллибэккэ хаалбыттар.
Харитонова Марфа Петровна үлэтин 1962 с. Балыктаах сэттэ кылаастаах оскуолатыгар пионербаһаатайынан саҕалаабыта. Оччотооҕу көлүөнэ үөрэнээччилэр оскуолатааҕы сылларын, пионер оҕо саастарын Марфа Петровнаны кытта сибээстииллэр, үтүө тылларынан ахталлар. Марфа Петровна чуор куоластаах ырыаһыт, үгүс улуустааҕы көрүүлэр, конкурстар лауреаттара. Ордук табыллан пьесаларга, сценкаларга оонньоон көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ылбыта. «Сыана ветерана», «Учууталлар учууталлара», СР үөрэҕин систематын бочуоттаах ветерана, «Мэҥэ Хаҥалас улууһун култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга кылаатын иһин» бэлиэлээх, «Мэҥэ нэһилиэгин» бочуоттаах олохтооҕо, СР уус-уран самодеятельноһын бочуоттаах ветерана. Марфа Петровна олох эдэр эрдэҕинэ «Балыктаахпын ахтабын» диэн ырыа айбыт, бу ырыа араадьыйаҕа, телевиденияҕа ылламмыт эбит. Ол гынан баран бу ырыата хомойуох иһин эмиэ үйэтитиллибэккэ хаалбыт.
Ырыа историятын Марфа Петровна бэйэтэ кэпсиирин экран нөҥүө билистибит.
Анисия Даниловна Скрябина-Сайда, ССРС култууратын туйгуна, СР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун уонна «Мэҥэ нэһилиэгин» бочуоттаах олохтооҕо, СР уус-уран самодеятельноһын бочуоттаах ветерана. Анисия Даниловна фольклор көрүҥүн барытын баһылаабыт киһи диэтэхпитинэ сыыспаппыт буолуо. Кини сыанаҕа толорооччу эрэ буолбатах, чабырҕаҕы, тойугу, оһуохайы бэйэтэ суруйар, ону таһынан хоһоон суруйар. Күн сирин көрбүт хас да кинигэлэрдээх, ыстатыйалар, үлэ программатын эмиэ суруйан эдэр култуура үлэһиттэригэр төһүү күүс буолбута. Улууска «Таммахтар» литературнай холбоһук эрэллээх чилиэнэ. Кини «Балыктаах барахсан» диэн хоһоонугар мелодиятын бэйэтэ айбыта. Мелодия айар эмиэ туспа талаан буоллаҕа.
Бу киэһэ мустубут көрөөччүлэргэ Анисия Даниловна ырыаларын туһунан кэпсээтэ уонна «Эдэр саас» диэн саҥа ырыатын бэлэх уунна.
Василий Иннокентьевич Гоголев – Уйулҕан СР үөрэҕин уонна СР култууратын туйгуна, СР суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, билигин Дьокуускай куорат 33 №дээх оскуолаҕа уруһуй, технология учууталынан таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар. Василий Иннокентьевич эргиччи, дэгиттэр талааннаах киһинэн биһиги биир дойдулаахтара билэбит. Ол курдук боростуой харандааһынан киһини сөхтөрөр уруһуйдара, хаартан чочуйбут, кэрэхсэтэр оҥоһуктара, мастан кыһан, ураннаан уһаммыт үйэлээх тутуулара, Араас уобараһы арыйан хоһуйбут хоһооннорун, кэпсээннэрин хайаан да аахпыт буолуохтааххыт. «Ийэкээм» хоһоонугар ырыа айыллан, видеоклип уһуллан, бар дьон киэҥ сэҥээриитин ылбыта. «Балыктааҕым – бу мин дойдум» хоһоонугар Балыктаах орто оскуолатын учуутала Күннэйэ Цыпандина мелодия айан, ырыа буолан үйэтиппитэ. Василий Иннокентьевич хас хоһооно ырыа буолан тахсыбыт видеоларын экран нөҥүө сэҥээрэн көрдүбүт.
Василий Гоголев – Уйулҕан тылыгар, Күннэйэ Цыпандина мелодиятыгар «Балыктааҕым – бу мин дойдум» ырыаны Балыктаах орто оскуолатын учууталларын ансаамбыла толорууларыгар астына иһиттибит.
Петрова (Решетникова) Анна Николаевна 1968 сыллаахха оскуоланы бүтэрээт «Оскуола-производство-үрдүк үөрэх» диэн ыҥырыынан сүөһү көрүүтүгэр үлэлээн баран, 1972 сыллаахха Омскай куоракка тыа хаһаайыстыбатын студена буолбута. Кини олох оҕо эрдэҕиттэн кинигэ доҕордооҕо. Элбэх табаарыстардааҕа, дьүөгэлэрдээҕэ, ханна да сырыттар, ханна да үлэлээтэр тэрилтэ бары тэрээһиннэригэр актыыбынайдык кыттара. Төрөөбүт Балыктааҕын ахтан хоһоон, ырыа айара, бэйэтэ наһаа үчүгэйдик ыллыыра диэн бииргэ үөрэммит дьүөгэлэрэ олус иһирэхтик ахталлар. Анна Николаевна хоһооннорун сахалыы, нууччалыы суруйар эбит. Хас да хоһоонугар мелодиятын бэйэтэ суруйбут.
«Дойдум ахтылҕана» уонна «Мин кэллим Балыктаахпар» ырыаларын автор Анна Петрова бэйэтэ ыллыырын экраҥҥа видеоҕа долгуйа көрдүбүт.
Харитонова (Чалкина) Матрена Семеновна, өр сылларга санэпидстанцияҕа үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. СР доруобуйа харыстабылын туйгуна, «Майа-дойдум барахсан» – анал бэлиэ хаһаайката, санитарнай сулууспа бэтэрээнэ, Майа сэлиэнньэтин бочуоттаах олохтооҕо. Кини хоһоон суруйар абылаҥар ылларан, 1986 сыллаахтан суруйар буолбута. «Үһүс көлүөнэ оскуола» литературнай түмсүүгэ, «Сыккыс» ветеран вокальнай ансаамбылыгар утумнаахтык дьарыктанар.
Матрена Семеновна күндү ыалдьыт буолан, Майаттан кэлэн бэйэтин айар олоҕун туһунан кыратык сэгэтэн кэпсээтэ уонна «Айылҕа биэрбит дьоло» ырыатын бар дьонугар бэлэх уунна.
Матрена Харитонова-Чалкина тылыгар уонна мелодиятыгар «Төрөөбүт алааһым» ырыатын кэрэ нарын куолаһынан толорон ыллаата Вера Фадеева.
Харитонова Лариса Алексеевна — Хопто кооперативнай техникуму бүтэрэн, атыы-эргиэн эйгэтигэр уһуннук үлэлээбит. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун потребкооперация ветерана. Кини 2015 сылтан хоһоон айар буолбута. Үксүн айылҕа кэрэ көстүүлэрин хоһуйар эбит. «Иэйии кытыла», «Уран тыл оһуора» айар куттаахтарын түмсүүтүн чилиэнэ. Лариса Алексеевна Хопто диэн псевдонимын бэйэтин аата сахалыы тылбаастаммыта эбит.
Лариса Алексеевна Балыктааҕын дьонугар-сэргэтигэр ырыаларын туһунан кэпсээнин уонна «Саһарбыт хаартыскалар» хоһоонугар Эрхаан мелодия суруйан клип оҥорон таһаарбытын экраҥҥа көрөн уруккубутун санаан ахтан ыллыбыт.
Шишигина Людмила Егоровна – Ньургуһун Туус Куо илиитигэр дэгиттэр талааннаах уруһуйдьут, «Звездочка» уhуйааҥҥа иитээччинэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ диэн биһиги төрөппүттэр сыаналыыбыт. Кини илиитинэн элбэх оҕо иитиллэн-уһуйуллан ааспыта. Ханнык да түгэҥҥэ оҕолорго ыытар дьарыктарыгар быhаҕастык сыhыаннаспат, оҥотторуохтааҕын толорон баран тэйэр үчүгэй хаачыстыбалаах. Бэйэтэ уруhуйдуур, иистэнэр дьоҕурдаах буолан оҕолору дьарыктыырыгар ону толору туhанар. Маны таhынан, уhуйаан ис өттүн киэргэтиитин, нагляднайдары оҥорууну, утренниктар оформленияларын идеятын толкуйдаан, үксүгэр кини салайыытынан, кыттыытынан буолара. Людмила Егоровна хоһоонноро наһаа истиҥнэр, дириҥ ис хоһоонноохтор. Республика «Уран тыл оһуордара» литературнай түмсүүгэ 2018 сыллаахтан дьарыктанар. Түмсүү салайааччыта суруйааччы Раиса Николаевна-Сырдык Күүс.
Людмила Егоровна ырыа буолан көппүт хоһооннорун туһунан сырдатан кэпсээн, хоһоонноругар анаан уруһуйдаабыт хартыыналырын көрдөрөн бу киэһэ мустубут көрөөччүлэр сэргии иһиттибит, көрдүбүт. Салгыы Людмила Егоровнаҕа Сунтаартан «Уран тыл оһуордарын» республикатааҕы литературнай түмсүү аатыттан доҕотторо ыыппыт видеонан эҕэрдэтин, Людмила Шишигина-Ньургуһун Туус Куо тылыгар уонна мелодиятыгар. «Эчи-Эчи үчүгэйиэн» ырыатын Петр Новиков- Дьүкээбил аудио толоруутун, Ньурба улууһун, «Убайаан» нэһилиэгин олохтоохторун аатыттан Людмила Шишигина тылыгар, Александр Дмитриев – Таммах мелодиятыгар «Убайаан» ырыаны, Людмила Шишигина тылыгар, Анна Тотонова мелодиятыгар «Сахам дьахтара» ырыаны Анна Тотонова толоруутун, Людмила Шишигина «Биһик ырыата» хоһоонугар Сунтаартан Денис Петров мелодия айан, буруолуу сылдьар саҥа ырыаны толорон ыыппыт видеоларын сэргээн көрдүбүт, астына иһиттибит.
Дохунаев Николай Владимирович билигин Абый улууһугар олорор. Белай гораҕа уһуннук суоппарынан үлэлээбитэ, онтон кэлин охранаҕа көспүтэ. Николай Владимирович наһаа нарын куоластаах ырыаһыт, оҕолоро аҕаларын батаннар эмиэ ырыа куттаахтар. Кини «Дьолбун булуом» диэн сүрдээх үчүгэй ис хоһоонноох хоһоон суруйан, ол хоһоонугар мелодия айбытын кыыһа Евдокия Дохунаева ыллыыр. Кыыһа Евдокия билигин Анаабыр улууһугар Сааскылаахха музыка учууталынан үлэлии-хамсыы сылдьар.
Николай Дохунаев тылыгар уонна мелодиятыгар «Дьолбун булуом» ырыатын кыыһа Евдокия Дохунаева толоруутун экраҥҥа астына көрдүбүт.
Аида Николаевна Кычкина Балыктаах бөһүөлэгин общественнай олоҕор биир актыыбынай кыттааччы. Уус-уран самодеятельность биир бастыҥ активнай киһибит, улуустааҕы культура уонна спорт эстафетатын хас да төгүллээх лауреата, дипломана. «Мүчүк» фольклорнай ансаамбыл, «Бэтиэхэлээх Балыктаахтар» драм.куруһуогун, «Чараҥ» дьахталлар вокальнай ансаамбылын көхтөөх кыттааччыта, ол курдук сүрдээх үчүгэй кэрэ куоластаах ырыаһыт, пьесаҕа айылҕаттан дэгиттэр талааннаах артыыска. Билигин Дойдуунускай нэһилиэгэр олорор, онно эмиэ биир тарбахха баттанар киһилэрэ буолар. Аида Николаевна сүрдээх истиҥ хоһооннордоох. Олох аҕыйах хонуктааҕыта «Тэтим» радио эпииригэр «Сайылыгым ахтылҕана» сүрэхтэммитин, эстрада ырыаһыта Арыйаан долгуйа кэпсээбитин ватсабка көрбүт буолуохтааххыт. Ол курдук экраҥҥа Аида Кычкина тылыгар уонна мелодиятыгар «Сайылыгым ахтылҕана» ырыатын Арыйаан толоруутугар истэ-үөрэ көрдүбүт.
Аида Николаевна ырыа буолбут хоһооннорун хайдах айбытын Балыктааҕын олохтоохторугар кэпсээтэ, билиһиннэрдэ. Салгыы «Эдьиийдэрим барахсаттар», «Сайылыгым сибэккитэ» ырыаларын автор Аида Кычкина кэлбит көрөөччүлэргэ анаан бэлэх уунна.
Черкашин Ярослав Дмитриевич — МВД ветерана, элбэх орден, мэдээл кавалера. Кини милииссийэҕэ үлэлии сылдьан, Кавказка хаста да командировкаҕа сылдьыбыт эбит, званиета — прапорщик. Үлэ уонна бойобуой дьайыы ветерана. Ярослав Дмитриевич «Балыктаах эбэм» диэн ырыа суруйбутун, кырдьык даҕаны биһиги Балыктаах эбэбит хайдах курдук кэрэтин, ахтылҕаннаах буоларын өйдүүбүт.
Экраҥҥа автор Ярослав Черкашин «Балыктаах эбэм» ырыатын толорорун долгуйа көрдүбүт.
Цыпандина Күннэйэ Николаевна – СР үөрэҕин туйгуна, талба талааннаах, ураты истиҥ куоластаах. Кини уруогунан эрэ муҥурдаммакка, бары өттүнэн талааннаах киһи буолуохтаах диэн сирдэтинэн, оҕолору ис сүрэҕиттэн кыһаллан-мүһэллэн, дууһатын ууран туран үлэлиир эбии үөрэхтээһин педагога. Кини идэтинэн саха тылын уонна литературатын учуутала. Билигин салайар фольклорнай ансаамбыла «Сэргэхчэй» кэккэ ситиһиилэрдээх. Күннэйэ Николаевна бөһүөлэккэ буолар тэрээһиннэргэ активнай позициялаах буолан, куруутун кыттар, кини салайар учууталлар ансаамбыллара сүрүн үлэлэрин таһынан, сыл устата улууска, нэһилиэккэ араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кытталлар. Күннэйэ Николаевна 2014 сыллаахха оскуола юбилейыгар анаан «Билии кыһата» ырыаны суруйбута, оскуола гимнэ буолан, үөрүүлээх тэрээһиннэргэ ылланар.
Күннэйэ Николаевна гимн буолбут ырыатын хайдах айыллыбытын туһунан «Ырыа буолан көппүт хоһооннор» биэчэр кыттыылаахтарыгар, көрөөччүлэригэр кэпсээтэ уонна ыллаан бэлэх уунна.
Оконешников Александр Васильевич хоту дойду хоһуун уола Балыктаахха дьиэ кэргэнинээн олорон, үлэлээн ааспыттара. Билигин Төҥүлү бөһүөлэгэр олороллор. Александр Васильевич кэрэ куоластаах ырыаһыт, активнай позициялаах буолан, нэһилиэккэ буолар тэрээһиннэргэ куруутун кыттара. Манна олорон «Сайда тур, Балыктааҕым» диэн ырыаны айбыта. Ол ырыатынан культура эстафетатыгар гитаранан ыллаан лауреат үрдүк аатын сүкпүтэ.
Александр Васильевич «Сайда тур, Балыктааҕым» ырыатын уонна хайдах айыллан тахсыбытын туһунан кэпсээни видеонан экраҥҥа көрдүбүт, иһиттибит.
Иванова (Кычкина) Александра Гаврильевна – Кыымаана бастакы хоһоон суруйан холонуута 2014 сыллаахха, сэрии сылын оҕолоругар анаан суруйбут. Кини барыта 40-ча хоһоону айан хаалларбыт. «Олох олорор кэрэтиэн» хоһоонугар быраата Иван Кычкин мелодия айбыта. Ол ырыатын Александра Гаврильевна сүүрэн-көтөн диискэ таһаартарбыта.
Александра Иванова тылыгар, Иван Кычкин мелодиятыгар «Олох олорор кэрэтиэн» ырыаны Сардана Стручкова ыллаан аан бастаан киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрдэ.
Бу курдук, олус истиҥ иэйиилээх кэрэ эйгэ дьоро киэһэтэ тэриллэн ыытылынна. «Ырыа буолан көппүт хоһооннор» кэрэ эйгэ тэрээһиҥҥэ кыттыыны ылбыт биэчэр кыттыылаахтарыгар олохтоох култуура дьиэтин директора Любовь Кычкина дохсун ытыс тыас ортотугар махтал суруктары туттарда.
«Ырыа буолан көппүт хоһооннор» кэрэ эйгэ тэрээһин биэчэрэ биһиги бөһүөлэкпит остуоруйатыгар киирэр ураты күнүнэн буолла. Этиибитин ылынан, тэрээһиҥҥэ кэлэн уонна тэйиччиттэн, ыраахтан видеоларын ыытан, көхтөөх кыттыыны ылбыт айар куттаах дьоммутугар олохтоох култуура дьиэтин коллективын, нэһилиэк олохтоохторун аатыттан сылаас махтал тылларын аныыбыт. Айар куттаах дьоммутугар баҕарыаҕыҥ саҥаттан саҥа саҕахтар арыллан, айымньылаах үлэҕит суола кэҥээн истин, өссө да саҥа хоһооннор, ырыалар айылла турдуннар. Хоһоон, ырыа аргыстаах сылдьан үөрэниэҕиҥ, үлэлиэҕиҥ, олоруоҕуҥ!
